• 2018
• 155′
• Σκηνοθεσία: Λαρς Φον Τριερ
• Με τους: Μαρ Ντίλον, Μπρούνο Γκάντζ, Ούμα Θέρμαν, Ράιλι Κίου. 

από τον Γιάννη Ραουζαίο

Το σπίτι που έχτισε ο Τζακ

(5 / 5)

Ποιός είναι ο παραλληλισμός ανάμεσα στην στην έννοια “γρύλλος” (jack στην αργκό) που αναφέρεται στο γνωστό αντικείμενο με τη βοήθεια του οποίου φτιάχνουμε πρόβληματα στους τροχούς των αυτοκινήτων μας, έναν κάπως…εσωστρεφή μηχανικό με αρχιτεκτονικές φιλοδοξίες και την κατάρευση των σημασιών της ύστερης Δύσης;

Σε αυτό το ερώτημα και απέναντι σε αυτούς τους συσχετισμούς απαντά η νέα ταινία του κολοσιαίου σκηνοθέτη (και πάντοτε προκλητικά κακού παιδιού) Λάρς Φόν Τρίερ, στην πρώτη του εμφάνιση στο Φεστιβάλ Καννών μετά το επίσημο Ban που είχε υποστεί πρίν μερικά χρόνια , κατά την διάρκεια δηλώσεων του  στην συνέντευξη τύπου της ταινίας “Μελαγχολία”. Έχοντας ήδη αναφερθεί σε αυτήν πρίν, κατά την διάρκεια των Καννών 2018 , είναι μιά καλή στιγμή να επανέλθουμε στο αντικέιμενο μας με αφορμή την έξοδο της ταινίας στις ελληνικές αίθουσες.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτή είναι η καλύτερη ταινία των τελευταίων χρόνων του Τρίερ (μέχρι τουλάχιστον την επόμενη, όπως μας έχει συνηθίσει πλέον ο σκηνοθέτης). Οι συνδηλώσεις της ταινίας όσο και του προβοκατόρικου θέματος της (επιφανειακά η δράση, τα έργα και οι ημέρες ενός serial killer) είναι πολλές και άπτονται ενός καλειδοσκοπείου ερμηνειών. Φυσικά εμείς θα προσεγγίσουμε το έργο αυτό, όχι απλώς σημειακά αλλά με μιά διάθεση πρόσληψης της πραγματικότητας ενός ζοφερού και ζοφερά προβαλλόμενου ψυχισμού στο περιβάλλον του, το οποίο δεν είναι απλώς αυτό του χαρακτήρα που υποδύεται υποδειγαμτικά ο Μ.Ντίλλον, σε αυτόν τον καλύτερο μετά το Drugstore Cowboy ρόλο της καρίέρας του, αλλά ολόκληρο το μεταφορικό σύμπαν των εξελλιγμένων τεχνικά όμως αλωμένων απολύτως απο το τεχνικό στοιχείο, την απομάγευση και την εξαντικειμενίκευση κοινωνιών που μετέχουν της κουλτούρας της ύστερης Δύσης.

Ποιος είναι ο Τζάκ; Είναι κάποιος που σε μιά έκρηξη αντεστραμμένης εξωστρέφειας, ξεκινά μιά σειρά δολοφονιών ώστε να ηρεμήσει την ταραγμένη απο το εκυφλωτικό φώς του καταρρέοντος Λόγου σκοταδιού του; Είναι κάποιος απλά διαταραγμενος ημιαυτιστικός χαρακτήρας που κάποιος του “πάτησε” το κουμπί του και πλέον η εντελέχεια του δαιμονικού στοιχείου βγήκε απο το έγκατα του ασυνειδήτου του στην επιφάνεια; Είναι μήπως ένας πληγωμενος μοναχικός άνθρωπος που σταμάτησε να φωνάζει την μοναξιά του αλλά αποφάσισε να κάνει κάτι σε όλους όσους απλώς δεν ακούν τον ίδιο αλλά ούτε και τις κραυγές του εαυτού του-όπως εύστοχα λέει προκαλώντας ένα υποψήφιο του θύμα να ουρλιάξει μήπως την ακούσει κάποιος και έτσι σωθεί, σε μία από τις αξιολογότερες σεκάνς αυτής της μεγάλης ταινίας-; Ή μήπως τελικά είναι όλα αυτά αλλά συνάμα και κάτι περισσότερο. Κάτι που παραμένει κρυφό μέχρι το φινάλε και μας θυμίζει μία από τις ατάκες του συνομιλητή του( την ταυτότητα του οποίου δεν θα ήθελα να σας αποκαλύψω μέχρι να δείτε το “Σπίτι…”)σε μιά από τις παράλληλες αφηγήσεις του έργου , ο οποίος του λέει σαν σε ψυχοναυτικό διάλογο :”διαβάζεις την βίβλο όπως θα την διάβαζε ο Σατανάς!”.

Το “Σπίτι…” αποτελεί όχι λιγοτερο από άλλες μεγαλειώδεις δημιουργίες αυτής της δεκαετίας(ενδεικτικά αναφέρω το “Άλογο του Τορίνο”magnum opus του Μπέλα Τάρ ή το “Θείο Μπούμι που θυμάται τις προηγούμενες ζωές του” του Απιτσατπόνγκ Ουερεσαθκούλ)ένα ελλειπτικό λαβυρινθώδες οικοδόμημα, που στεκεται ανάμεσα στην Τέχνη και το φιλοσοφικό δοκίμιο και ανάμεσα στην ψυχολογική εμβάθυνση στα άδυτα ενός ατόμου αλλά και μιάς κοινωνικοψυχολογικής πειραματικής καταγραφής ενός πολιτισμού αποδέσμευσης. Αποδέσμευσης απο τί όμως; Από το σώμα μας, από την θρησκευτικότητα της ύπαρξης μας σε σχέση με τον άλλο, από τα προτάγματα των δυναμικών πολιτικών ουτοπιών μας, αλλά και από την εικόνα του τι είναι ο εαυτός μας, πώς κατασκευάζεται και που βρίσκεται.

Ουραγός μιάς αναζήτησης γνώσης εωσφορικού χαρακτήρα, η οποία θέλει να μάθει τα πάντα όχι όμως την φύση της Αγάπης και του Πλησίον, η πράξη-πορεία περιπλάνηση του Τζάκ μέσα στο πραγματικό ή μάλλον στην ακατανίκητη ερημιά του, ωθεί το χαρακτήρα αλλά και εμάς, καταραμένους θεατές κομμάτια της χρονικότητας του πολιτισμού που τον παρήγαγε, σε μιά περιδίνηση που η τελική της κατάληξη δεν είναι παρά η Κόλαση η ίδια, οταν πλεόν η στιγμή των Επιφανείων δεν είναι άλλη παρά εκείνη ακριβώς όπου  κατανοούμε χωρίς καμιά πλέον αμφιβολία, ποιό είναι πραγματικά το σπίτι που έφτιαχνε ο Τζάκ, ποιά τα υλικά της δόμησης του αλλά και ποιός ήταν ο πυρήνας του αρχιτεκτονικού οράματος του. Δέν μιλούμε απλώς για ένα σχέδιο πάνω σε κάποιο γραφείο σαν τα ανάλογα που έφτιανε ο Α.Σπέερ αρχιτέκτονας του πολεοδομικού οράματος του Ναζισμού, αλλά για τον χάρτη μιάς καταρρέουσας ερμηνείας της εμπειρίας, του Δικαίου και φυσικά του τί συνιστά αρμονία. 

Υπάρχει διέξοδος σε αυτό το σύνολο που προσπαθεί να αποτυπώσει την ακρότητα της κοσμοθεωρίας μας και των συνεπειών της  σαν ένα άλλο theater of cruelty, που χάσκει με το ανοικτό στόμα μιά Χωκινγκικής μαύρης οπής στη μέση του Γαλαξία των βεβαιοτήτων μας ,τρώγοντας τον με αύξουσα ταχύτητα, και προσθέτοντας σε αυτή την  βαρυτική κατακρύμνιση, την πολυσχιδιά των εκφραστικών μέσων του σινεμά σε φακούς, φωτογραφία, εφέ, ερμηνείες, χρήση του φωτός ή των παλαιών επικαίρων; Ο Τρίερ, δηλαδή ο Καλλιτέχνης- κάποτε -μύστης- του- Τόπου -της- Αλήθειας, σε ελεύθερη πτώση, πλέον μοιάζει να μας λέει πως το μόνο που απομένει πρίν την πυρπόληση του ενός μας από τον άλλο είναι μιά γέφυρα σε έναν απότομο βράχο που κάποτε χώριζε την επιστροφή στο πνευματικό, στο υγιές και αρμονικό, στον Κόσμο, μετά τον μινώταυρο και την έξοδο από τον λαβύρινθο κάποιου μύστη.Αυτή όμως γέφυρα κατά τον σκηνοθέτη, έχει καταρεύσει εδώ και καιρό και μόνον η αισθητική μας έχει απομείνει ως απέλπιδη προσπάθεια να βρούμε ξανά το σημείο που θα πατήσουμε ώστε  να την ενώσουμε ξανά. Ακόμα όμως και για αυτήν την Αισθητική η πιθανότητες είναι τόσο λίγες που ούτε κάν η σισύφεια τελική προσπάθεια όχι πλέον του Υψηλού αλλά του Τρομερού, δεν στέφεται απο επιτυχία.

Η κάθαρση που επαγγέλεται το “Σπίτι…” δεν έχει τίποτε απο την γαλήνη μιάς υπέρβασης των αντιθέσεων μιας ταραγμένης εποχής και του πνεύματος της. Αν υπάρχει τέτοια, όπως και στο φινάλε του “Melanholia”  δεν είναι παρά μιά πλήρης καταστροφή του αντικειμενικού στις φλόγες και η λησμονιά απέναντι στα έργα που αυτό ως αυτοσυνειδητοποιημένη ύπαρξη, παρήγαγε για μιά  μικρή στιγμή μονάχα της αιωνιότητας.