Η ελληνοαμερικανιδα που ζει στις Βρυξέλες Χριστίνα Βαντζου έκανε την μουσική επένδυση στην οπτικοακουστική παράσταση πάνω στο θρυλικό ντοκιμαντέρ-ελεγεία πάνω στο χώρο, την ύπαρξη και την μοναξια-της Σανταλ Ακερμαν, “Hotel Monterey”.
Το οπτικοακουστικό δρώμενο πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του 8ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Σύρου.
Γ.Ρ Καλημέρα! Καταρχήν θα ήθελα να σε συγχαρώ για την χθεσινή σου μουσική εμφάνιση και για την αρμονική σχέση με την ταινία που η μουσική σου επένδυε, το “Hotel Monterey“.
Χ. Βάντζου Σε ευχαριστώ πολύ για τα καλά σου λόγια. Χαίρομαι που σου άρεσε.
Γ.Ρ. Ήθελα ξεκινώντας την συζήτησή μας αυτή, να σε ρωτήσω, τι ήταν αυτό που σε ώθησε να συμμετάσχεις στο κινηματογραφικό φεστιβάλ της Σύρου. Έχω κι ο ίδιος σημαντική σχέση με το νησί καθώς ο πατέρας μου είχε γεννηθεί και μεγαλώσει εδώ.
Χ. Βάντζου Είναι ένα πανέμορφο νησί και είναι σίγουρα υπέροχο να έχει κάποιος τις ρίζες του από αυτή την όμορφη γωνιά του Αιγαίου. Όσον αφορά εμένα, η γνωριμία μου με το νησί ξεκίνησε μετά από κάλεσμα του Τζέικομπ (σ.δ.μ ο καλλιτεχνικός διευθυντης του Φεστιβάλ αμερικανικής καταγωγής). Μου έστειλε ένα mail όπου με ρωτούσε αν θα ήθελα να επισκεφτώ τη Σύρο και το Φεστιβάλ το οποίο “τρέχει” ήδη κάποια χρόνια τώρα. Οτι θα ήθελε να επενδύσω με την μουσική μου μία ταινία του προγράμματος και πως θα ήταν μία πολύ όμορφη εμπειρία. Ρώτησα λοιπόν τον πατέρα μου τι γνωρίζει για την Σύρο (σ.δ.μ ο πατέρας της είναι από την Ελλάδα και η ίδια μιλάει πολύ καλά ελληνικά). Εκείνος μου είπε ότι είναι ένα νησί με μεγάλη παράδοση και ιστορία στον πολιτισμο και πρόσθεσε ότι από εκεί καταγόταν ο μεγάλος τραγουδοποιός του ρεμπέτικου, Μάρκος Βαμβακάρης. Είχα δει το ντοκιμαντέρ για τον Μάρκο και με ιντρίγκαρε η ιστορία του, οπότε το ένα έφερε το άλλο…
Γ.Ρ. Είχε δίκιο ο πατέρας σου. Η Σύρος έχει μακρά ιστορία στα πολιτιστικά πράγματα. Το θέατρο Απόλλων είναι από τα πρώτα στην νεότερη Ελλάδα. Όσον αφορά τον Μάρκο, επίσης ήταν μία μνημειωδης μορφή και υπήρχε μακρινή συγγένεια από την πλευρά του πατέρα μου, αν και εκείνος προτιμούσε περισσότερο την κλασική μουσική…(γελάμε και οι δύο)
Χ. Βάντζου Με είχε γοητεύσει πολύ η περσόνα του Μάρκου. Πρέπει να άφησε ένα πολύ ισχυρό στίγμα τόσο στο νησί όσο και στα ελληνικά μουσικά πράγματα. Ρώτησα και τον ξάδερφο μου στην Ελλάδα για την Σύρο και εκείνος μου είπε: “Πήγαινε! Πήγαινε! Μην χάσεις αυτή την εμπειρία!”, οπότε νά΄μαι εδώ! Συζήτησα μετά με τον Τζέικομπ για το ποιά ταινία σκεφτόταν να κάνω τη μουσική επένδυση. Μου είπε πως ήθελε να κάνω το “Hotel Monterey“, της Σαντάλ Άκερμαν. Η Άκερμαν είναι Βελγίδα κινηματογραφική δημιουργός με διαφορετική καταγωγή η οποία μεγάλωσε στις Βρυξέλλες. Αυτή η συνθήκη μου έδωσε ακόμη μεγαλύτερη ώθηση για να δουλέψω πάνω στο έργο της καθώς εγώ είμαι αμερικανίδα, ο πατέρας μου είναι Έλληνας και ζω στις Βρυξέλλες, οπότε ένιωσα την συσχέτιση αμέσως!
Ο Τζέικομπ με βοήθησε πολύ στο να έχω τη γενική εικόνα του ξενοδοχείου, των δωματίων και των διαδρομών του, εκτός εποχής. Είναι πάρα πολύ σημαντικό για εμένα ότι εκείνος μου πρότεινε την συγκεκριμένη ταινία της Άκερμαν…
Γ.Ρ. Η ταινία είναι πάνω στον χώρο, την προσωπικότητα , το διάστημα ανάμεσά μας και τον χρόνο στην υπαρξιακή διάσταση του…
Χ. Βάντζου Ακριβώς. Πρόκειται για μία ταινία-σπουδή πάνω στην υπαρξιακή προσέγγιση αυτών των εννοιών και επίσης είναι ένα φιλμ για την διάρκεια. Είχα σπουδάσει σε σχολή καλών τεχνών στο παρελθόν και συγκεκριμένα οι σπουδές μου είχαν να κάνουν με τις οπτικές τέχνες. Δεν είχαν να κάνουν με την μουσική, η μουσική ήρθε αργότερα. Είχα ακούσει πάρα πολλά για την Σαντάλ Άκερμαν και είχα ειδικά μελετήσει και απομνημονεύσει τις σκηνές του “Hotel Monterey” ωστε να συγγράψω μία εργασία πάνω στο έργο της. Ήταν ακριβώς αυτό που χρειαζόμουν και αντανακλούσε το έργο της στο σύνολο του.
Γ.Ρ. Μήπως ένιωσες την πρόκληση του ατελούς και ανοικτού πονήματος, απέναντι σε ένα ολοκληρωμένο έργο;
Χ. Βάντζου Κάπως έτσι ένιωσα πράγματι! Άρχισα επομένως και αφού είχα μία τέτοια διεργασία στο ενεργητικό μου να δουλεύω πάνω στην μουσική. Ήξερα πλέον το ξενοδοχείο -τόσο το φιλμ όσο και το ίδιο- και εσωτερικά και εξωτερικά. είναι πολλά τα χρόνια πριν, που είχα γράψει αυτή την εργασία αλλά έχω ισχυρή μνήμη! Θυμόμουν πολύ καλά τόσο την δομή του φίλμ όσο και τις παύσεις και τη διάρκεια των λήψεων.Το είχα διδαχτεί και μελετήσει ενδελεχώς! Κατά συνέπεια ήξερα ότι ήθελα ένα συνεκτικό αποτέλεσμα, που να είχε να κάνει με τον χρόνο, την φθορά, το χώρο και την διάρκεια. Η πρόθεση της Άκερμαν, ήξερα πολύ καλά, πως ήταν να εξεταστούν τα όρια ανάμεσα στο καλλιτεχνικό έργο και το κοινό. Αυτό το πλαίσιο και ειδικά η τελευταία προοπτική που ανέφερα, είναι βασικό στοιχείο της δουλειάς της. Η κάμερα είναι στατική. Σε κάνει να περιμένεις. Να περιμένεις αυτό που θα συμβεί μετά. Η αναμονή! Μετά η σκηνή κόβεται ξαφνικά! Cut! Βρίσκεσαι στο επόμενο δωμάτιο και αυτή η αναμονή πριν την μετάβαση, είναι που σου κόβει την ανάσα! Ήξερα αυτή την αίσθηση από την προηγούμενη μελέτη μου πανω στην ταινία. Ήξερα ότι υπογραμμίζει αυτά τα στοιχεία και τα ήθελα να υπάρχουν σαν αποτέλεσμα και στην δική μου δουλειά.
Γ.Ρ Η αίσθηση της μοναξιάς πλανάται πάνω από το φιλμ. Μία αίσθηση που μπορεί να διαβαστεί και από την σκοπιά της μοναξιάς αλλά και από αυτήν του μοναχικού υποκειμένου. Σε αυτές τις αισθήσεις είναι που αναδύεται η έννοια του χώρου και του χρόνου. Μία συνέχεια ανάμεσα στις διαθέσεις αυτες προβάλει εδώ…
Χ. Βάντζου Οι ανελκυστήρες με τις πόρτες τους να ανοίγουν και να κλείνουν. Μία κάθετη κίνηση πάνω -κάτω και αριστερά-δεξιά. Μπορείς πλέον να δείς τα δωμάτια του εσωτερικού του ξενοδοχείου. Ύστερα, πρός το τέλος της ταινίας, η κάμερα απομακρύνεται και βγαίνει έξω, στο φώς της ημέρας…του πρωινού. Όλο αυτο δημιουργεί ταυτοχρονως μία ενδιαφέρουσα αντίθεση.
Γ.Ρ. Θα ήθελες να μου μιλήσεις περισσότερο για αυτό; Για τη ρυθμική κίνηση, τον χρόνο , την χρονικότητα και την αίσθηση της διανοιξης προς αυτήν;
Χ. Βάντζου Δουλεύω πάρα πολύ με τον χρόνο ως μέσο, ήδη από τα προηγούμενα χρόνια της καλλιτεχνικής μου δραστηριότητας και στο κινηματογραφικό και στο μουσικό πεδίο. Όταν σαν φοιτήτρια μελετούσα το φιλμ της Άκερμαν, αυτή κατέληγε να είναι κάτι σαν δασκάλα για εμένα. Στο “Hotel Monterey” χρησιμοποιεί πολύ εύστοχα τον χρόνο ως μέσο. Προσπαθεί να μας το θυμίζει αυτό με την κάμερα της όταν ανοιγοκλείνουν ρυθμικά οι πόρτες. Αυτό θεωρώ ότι συμβαίνει γιατί υπολογίζει την λειτουργία της χρήσης της κάμερας και της γωνίας λήψης της σε σχέση με το χρονικό αντικείμενο. το φώς έρχεται έξωθεν. Χάνεται και ύστερα επανέρχεται.
Γ.Ρ Είναι επίσης ένα πεδίο όπου τα τεχνουργήματα και η τεχνολογία γενικότερα επιδρά συγκροτητικά και διαδρά με το βλέμμα. Η κάμερα κοιτάζει μπροστά μας το πεδίο και την ίδια στιγμή είμαστε εμείς που κοιτάζουμε μέσα από την καμερα.
Χ. Βάντζου Συμφωνώ.
Γ.Ρ. Σε αυτό αναφέρεται τοιούτω τρόπω και ο Τζίγκα Βέρτωφ στον “Άνθρωπο με την κινηματογραφική κάμερα“. Η κάμερα οφθαλμός. Σύνθεση του ανθρωπινου και του τεχνικού βλέμματος. Η κάμερα στο έργο της Άκερμαν ακολουθεί τόσο την κίνηση όσο και τις επιλογές ακινησίας της σκηνοθέτιδος. Την ίδια στιγμή λιώνει ως βλέμμα…εξαφανίζεται μέσα στους ρυθμούς του χρόνου που μεταμορφώνουν τον χώρο.
Χ. Βάντζου Σωστή παρατήρηση. Αυτό δίνει την δυνατότητα ακολούθως στο κοινό να συμμετάσχει στην συγκρότηση της εμπειρίας της ταινίας. Είναι σαν να αγκαλιάζει αυτή η σχέση χώρου-εικόνας-χρόνου-ρυθμού το κοινό που παρακολουθεί όλη αυτή την ώρα από την δική του σκοπιά. Αυτό βρίσκεται την ίδια στιγμή πολύ μακριά. Κάπου εκεί έξω.
Γ.Ρ. Θα ήθελα να μου περιγράψεις πως ένιωσες το βράδυ της παρουσίασης της συναυλίας σου παράλληλα με την προβολή της ταινίας.
Χ. Βάντζου Ήταν μια μοναδική εμπειρία, να εκτελώ αυτή την μουσική ανάμεσα στα ερείπια των παλαιών πλοίων, με τον άνεμο να συμπληρώνει με τον ήχο του το τοπίο και απέναντι να φαίνονται οι δύο λόφοι της Ερμούπολης με τις αντίστοιχες εκκλησίες. Μου αρέσει να ενσωματώνω ήχους του περιβάλλοντος στην μουσική μου και να βρίσκομαι μέσα σε αυτούς την ίδια στιγμή. Κάπως έτσι είναι και με την ταινία της Άκκερμαν. Μεγάλα εικοσάλεπτα πλάνα, cut και μετά πλάνα άλλης διάρκειας, cut και υστερα η κάμερα κινείται προς την οροφή… τα κοφτά μουσικά περάσματα γίνονται ένα με το κινηματογραφικό περιβάλλον. Με την ατμόσφαιρα των εικόνων.
Γ.Ρ. Συνδύασες τόσα διαφορετικά στοιχεία στην μουσική σου. Ιllbient, νέα κλασική μουσική και κατέληξες στον νεορομαντισμό. Αυτή η ρομαντική διάθεση είναι το συναισθηματικό πλαίσιο και η δήλωση σου ταυτοχρόνως για την ταινία. Υπάρχει -και μέσα στην ταινία- μία στατική αίσθηση του παρελθόντος. Θέσεις, σώματα και αντικείμενα παρελαύνουν μέσα στην χρονικότητα, κινούμενα διαρκώς προς τη μνήμη του παρελθόντος αλλά και την απώλειά του. Μία μελαγχολική διάθεση. Ένα ρομαντικό spleen. Πόσο συνειδητή ήταν η επιλογή σου να κατευθυνθείς, στο κλείσιμο της παρουσίασής σου, πρός αυτή την ψυχική διάθεση;
Χ. Βάντζου Ήταν απόλυτα συνειδητή. Θα ήθελα να προσθέσω ότι υπάρχει ταυτοχρόνως και ένα προοδευτικό αίσθημα ανακούφισης καθως η καμερα -αλλά και υποδορίως η ίδια η μουσική- μας κατευθύνει προς την οροφή. Προς την ταράτσα. Μοιάζει σαν έξοδος προς το Φως.Ταιριάζει τέλεια έτσι με το φινάλε της μουσικής.Το αίσθημα της απελευθέρωσης μέσα στην μελωδία, μετά την τόση έλλειψη μελωδίας. Αυτό ταιριάζει με την εξέλιξη των σκηνών σύμφωνα με την κινηματογράφησή τους. Καθώς είχε απορροφηθεί νωρίτερα στους μεμονωμένους ρυθμικούς ήχους, η χωρίς μελωδία ατμόσφαιρα του ξενοδοχείου, η ίδια η μελωδία μπορεί να εξελιχθεί και να δωσει τον τονο, χρησιμοποιώντας μόνο ένα απλό πιάνο και μία τραγουδίστρια της όπερας. Ήταν σημαντικό εκείνη την στιγμή να εισαγάγω μία φωνή όπερας η οποία όμως δεν τραγουδάει όπερα! Το να είναι εκεί αυτή, ήταν αισθητικά σημαντικό για εμένα.
Γ.Ρ. Η ταινία της Άκκερμαν συγκροτεί στη θέασή της μία φαινομενολογία της μνήμης, της φθορας και της απόσυρσης στην μοναξιά. Επίσης συνιστά μία στάση απέναντι στον χρόνο και το πέρασμα του με αφορμή το ξενοδοχείο. Σαν όλη η ύπαρξη να είναι χαμένη μέσα στην ξενότητα και εμείς να είμαστε οι επισκέπτες του ξενοδοχείου..
Χ. Βάντζου Συμφωνώ! θα ηθελα να προσθέσω ότι την ίδια στιγμή αυτό για εμένα ήταν και μία λυτρωτική αλλά και αναστοχαστική εμπειρία πάνω στο παρελθόν. Αυτό που ανέφερες προηγουμένως για την οικογένεια σου και την Σύρο…η δική μου οικογένεια… είμαι μια αμερικανίδα με ρίζες στην Ελλάδα και συνεχώς αναμετριέμαι με τις διαθέσεις αυτής της σχέσης. Έτσι αναμετριόμαστε στα σώματα και στον νού μας με την ροη του χρονου και του παρελθόντος μας. Ίχνη που μας ανακατευθύνουν πρός το μέλλον.
Κάπως έτσι μπορούμε να δούμε και την ίδια την φάση της πανδημίας, με όλη αυτή την δυσκολία στις μετακινήσεις (ο πατέρας της παρότι θα ήθελε να επισκεφτεί πολύ το φεστιβάλ, δεν κατάφερε να έρθει από την Νέα Υόρκη λόγω των ταξιδιωτικών περιορισμών). Είναι ένα σύγχρονο Συμβάν, αλλά μέσα από την ενταση του μας κάνει να στρεφόμαστε και να αναπολούμε το παρελθόν καθώς ζούμε σε όλη την έκτασή του αυτή την εμπειρία του παρόντος. Μέσα από την τέχνη μου -της Άκκερμαν, την δική μου μου- ρίχνουμε οπτικοακουστικές ματιές στο παρελθόν, ενώ αναρωτιόμαστε για το μέλλον και μιλούμε για το τώρα.
Γ. Ρ. Η κίνηση μοιάζει να έχει παγώσει, σαν στατικό πλάνο μιας ταινίας. Την ίδια στιγμή ο κινηματογραφικός χρόνος μας εισαγάγει σε επίπεδα που αυτή η στατικότητα της πραγματικής ζωής μας, τα αποκρύπτει. Μοιάζει οι τέχνες να κινούνται προς την αντίθετη κατεύθυνση. Μέσα από την τεχνική διαμεσολάβηση, τα Νέα Μέσα μας φέρνουν σε μία εμπειρία που υπερβαίνει αυτή την βιωμένη από εμάς ύπαρξη ως παύση.
Χ.Βάντζου Κοιτάζουμε το παρελθόν αλλά όλο αυτό είναι σαν διάλειμμα καθώς τόσες δραστηριότητες όπως σωστά επισημάνατε, δεν συμβαίνουν την ίδια στιγμή. Η τεχνολογία επιταχύνεται αντιστρόφως, ενώ ο νους καλείται να προσαρμοστεί στην επιτάχυνση αυτή. Η πραγματικότητα μοιάζει να έχει προσωρινά στατικοποιηθεί, ενώ η τεχνολογία επιταχύνεται μεσα στην δική της ιδιάζουσα κινηση. Μέσα σε αυτή την αντιφατική σχέση, το βλέμμα μας στρέφεται με απορία, ενώ όλο το είναι μας ωθείται προς αυτή την εκδοχή προόδου. Η κινηματογραφική κάμερα είναι κομμάτι της ίδιας διαδικασίας αλλά είναι ανάμεσα στους δυο κόσμους, του ανθρώπου και των μηχανών, και κινείται ως διαμεσολαβητής με το δικό της τρόπο. Όπως έλεγα και πριν για το “Hotel Monterey”, αυτή μας αφηγείται με τις δικές τις ιδιαιτερότητες την ιστορία. Με cut και με κοντινά πλάνα, με μακρινά πλάνα και πλάνα σεκάνς, την ιστορία ενός χώρου, των στιγμών, των επισκεπτών του, του κοινού που τους παρακολουθεί στις δύο διαστάσεις του φιλμ και της απόστασης αλλά και της ταυτόχρονης σύμμειξης όλων αυτών των πλευρών.
Γ.Ρ. Πως δούλεψες πάνω στο έργο;
Χ.Βάντζου Είχα ξεκινήσει να δουλεύω από τον Φεβρουάριο, στο στούντιο και αλλού. Χρησιμοποίησα προ-ηχογραφημένους ήχους, βιολί, synths μέσα από την οπτική του πλησιάσματος και μιας τελικής δικής μου προσφοράς πάνω στην εικόνα. Όλα τα μουσικά όργανα και οι ήχοι ήταν απολύτως σύμφωνοι με το όραμα που είχα για αυτό το project.
Γ.Ρ. Έχεις και κάποια άλλη δουλειά στα σκαριά; Κινηματογραφική η μουσική
Χ.Βάντζου Έχω ναι! Ετοιμάζω στα πλαίσια μιας σειράς κυκλοφοριών που στηριζόταν στην αριθμητική ακολουθία 1,2,3…το έργο 5. στην Kranky. Αυτό δουλεύω τώρα, και μάλιστα σκέφτομαι να δουλέψω κι άλλο την ιδέα τώρα που θα πάω στο Κουφονησι!
Επίσης έχω ξεκινήσει συνεργασία με τον Σκότ Κόφι, έναν ηθοποιό αλλά και σκηνοθέτη που έχει συνεργαστεί πολλές φορές με τον David Lynch. Έχει μία ταινία στα σκαριά για την οποία έχει βρεί και παραγωγό, ενώ το σενάριο είναι πάρα πολύ συνεκτικό. Δυστυχώς με την πανδημία υπάρχουν αυτή τη στιγμή καθυστερήσεις, αλλά βρίσκω το πλάνο αυτό δουλειάς πολύ γοητευτικό.
Γ.Ρ Μου μίλησες αρκετά για την σχέση με την εικόνα της μουσικής σου, μέσα από το παράδειγμα της δουλειάς σου στο “Hotel Monterey”. Τι συνιστά όμως ο ίδιος ο ήχος για εσένα. Και ως τονικότητα και ως ατονικότητα; Πως συν-παράγει την εικόνα γενικά σε τέχνες όπως το σινεμά;
Χ.Βάντζου Θα σου αναφέρω το παράδειγμα της “Αποκάλυψης τώρα” που χωρίς να είναι μία από τις πιο αγαπημένες μου δουλειές, εκεί η χρήση του ήχου είναι μνημειώδης (Της αντιπροτείνω να δει και τις δύο redux εκδοχές αυτού του φιλμ, θεωρώντας ότι η γνώμη της θα αλλάξει, καθώς για εμένα η “Αποκάλυψη…” παραμένει μία από τις σημαντικότερες κινηματογραφικές εμπειρίες για κάποιον)! Στην μουσική η διαρκής αντίστιξη ανάμεσα στην σιωπή και τον ήχο, ωθεί στο να εκδιπλωθεί συγκροτητικά η φαντασία του ακροατή και στην κινηματογραφική περίπτωση θεατή. Υπάρχει ένας διαρκής διάλογος ανάμεσα σε αυτά τα ξεχωριστά σημεία της εμπειρίας και εγώ επιδιώκω να το φέρνω το ένα απέναντι στο άλλο συχνά. Μου αρέσει να απορροφώνται τα πάντα στους ήχους και της μουσικής σύνθεσης αλλά και τις αναταράξεις που φέρνουν οι ανάλογοι του εξωτερικού περιβάλλοντος!
Γ.Ρ Πού νιώθεις Χριστίνα εσύ να βρίσκεσαι μέσα σε αυτή την ατέρμονη ροή ήχων και εικόνων που ο χρόνος φέρνει σε όλους μας;
Χ.Βάντζου Όμορφη ερώτηση. Είναι μια ερώτηση όχι μόνο για εμένα αλλά και για το σύνολο της γενιάς μου! Αυτή αναζητά διαρκώς την εμπειρία ενός τώρα, το οποίο όμως μοιάζει επίσης διαρκώς να της διαφεύγει. Έτσι στρέφει το βλέμμα της προς το παρελθόν και τις περιοδολογήσεις του, τις μνήμες και τις κομβικές στιγμες του. Μέσα από τα θραύσματα των στιγμών και των εικόνων του, όπως τα κινηματογραφικά περάσματα στην ταινία της Άκκερμαν, επιχειρεί εντέλει να βρει τις διεξόδους, προς μία Έξοδο όπου αυτό το “παρόν” θα συγκροτηθεί.
…
Γ.Ρ. Κλείνοντας θα ήθελα να σε ρωτήσω την κλασσική για τις συνεντεύξεις μου ερώτηση τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Τι πιστεύεις Χριστίνα για την Αγάπη;
Χ.Βάντζου Πιστεύω πως είναι το μέγιστο γεγονός που μπορεί και μας ενοποιεί όλους όταν το διαπιστώνουμε!