από τον Γιάννη Ραουζαίο

Ο Σεμίχ Καπλάνογλου απαντά στον Γιάννη Ραουζαίο

Ο βραβευμένος με Χρυσή Άρκτο, Τούρκος σκηνοθέτης  Σεμίχ Καπλάνογλου, ήρθε στην Αθήνα για να παρουσιάσει τη νέα του ταινία « Σπόρος (Grain / Buğday)» και απάντησε στις ερωτήσεις του Γιάννη Ραουζαίου για το έργο του:

“Το μεταφυσικό στοιχείο βρίσκεται διαρκώς παρόν στην ταινία μου καθώς αυτό, είναι μια απάντηση καθαυτό που ενσωματώνεται μέσα στις ερωτήσεις. δεν υπάρχουν(γραμμικές) απαντήσεις, ούτε απόλυτα ξεκάθαρες. Έχει να κάνει με το ίδιο το βίωμα της ταινίας. Δεν πιστεύω πως μπορούν να βρεθούν λυτρωτικοί δρόμοι “κάπου εκεί έξω” αλλά πως ο καθένας απο εμάς μέσα στην τρικυμία του καιρού του πρέπει να ρωτήσει και να ψάξει τον εαυτό του μέσα του.

Επέλεξα το Detroit γιατί ακριβώς όπως είπατε, είναι πλέον μια πόλη φάντασμα. Από την μια πλευρά είναι η πόλη απο όπου ξεκίνησε η αυτοκινητοβιομηχανία, και απο την άλλη είναι η πόλη που στα πλαίσια του νεοφιλελεύθερου μοντέλου, πρώτη εγκαταλείφθηκε απο αυτήν και κατέληξε στην ερήμωση! Όλο αυτό έχει να κάνει με τη δήλωση της αρχής και του τέλους ενός Μοντέλου Πολιτισμού.

Όπως το Detroit απετέλεσε την αρχή του αμερικανικού μοντέλου σε συδυασμό με το αυτοκίνητο που επεκτάθηκε ύστερα σε ολόκληρο τον κόσμο έτσι και η ερήμωσή του που ακολούθησε αποτελεί το τέλος ενός κύκλου. Κάτι τέτοιο ταιριάζει και στην “Πόλη” της ταινίας μου η οποία ανάμεσα σε ταραχές, εκτοπίσεις μεταναστών και κρίσεις παραγωγής τροφίμων περικυκλωμένη απο ένα “σύνορο” ενεργειακό Τείχος Θανάτου μοιάζει να ολοκληρώνει την παρουσία της σε αυτό τον κόσμο.

Σε αυτό το πλαίσιο θα απαντήσω και στην επόμενη ερώτηση σας, η οποία έχει να κάνει με την χρήση του ασπρόμαυρου. Καταρχάς σε ένα πρώτο επίπεδο που έχει να κάνει καθαρά με το τεχνικό κομμάτι, επειδή τα γυρίσματα συνεχίστηκαν για έναν ολόκληρο χρόνο σε περιβάλλοντα τόσο διαφορετικά όσο του Detroit στο Μίτσιγκαν και αυτού της ανατολικής Τουρκίας, στην περίπτωση του έγχρωμου θα υπήρχε μεγάλη διαφορά στον φωτισμό καθώς το φώς είναι πολύ διαφορετικό απο την μια περιοχή στην άλλη. Το ασπρόμαυρο δίνει διέξοδο σε αυτό το πρόβλημα. Δεν επιτρέπει σε αυτές τις διαφορές φωτός να δημιουργήσουν ανισομέρεια στο τελικό αποτέλσμα.

Από την άλλη πλευρά έχουμε και μια βαθύτερη αναφορά στην ίδια την φόρμα αλλά και την συμβολική εξιστόρηση της ταινίας.

Υπάρχει ένα κοντράστ στην ταινία ανάμεσα στην “Πόλη” και την “Άγρια Φύση” που σηματοδοτεί την διάσταση και την σύγκρουση ανάμεσα σε δύο διαφορετικές προσεγγίσεις για την ζωή.

Η τεχνολογική προσέγγιση πρόσφερε και προσφέρει πάρα πολλά αλλά κάπως έχει ξεστρατίσει προς μια αντικειμενιστική και απόλυτα υλιστική προσέγγιση της ζωής, που δημιουργεί όλων των ειδών τα προβλήματα, οντολογικά με την αλλοτρίωση του ανθρώπου, οικολογικά, προσωπικά για τον καθένα. Η άλλη πλευρά θέτει τα πνευματικά ερωτήματα και ζητάει απο τον καθένα μας προσωπικά να τα κοινωνήσει και να τα απαντήσει διερωτόμενος μέσα στον πυρήνα του βιώματος.

Ήθελα μέσα απο το μαυρόασπρο συγκεκριμένα – και λέω μαυρόασπρο και όχι ασπρόμαυρο γιατί ξεκινώ απο τα ζοφερά σκοτεινά πεδία της Πόλης για να καταλήξω σε πλάνα στο τέλος όπου το φώς κυριαρχεί – να αναδείξω αυτό το κοντράστ ανάμεσα στους δύο τρόπους προσέγγισης της ζωής και να τοποθετηθώ εικαστικά πάνω σε αυτούς.

Πράγματι όπως στην ποίηση που προέρχεται απο σούφι μυστικούς (αλλά και τις ιστορίες των ανάλογων Χριστιανών) σιγά-σιγά το πνευματικό στοιχείο φωτίζει την πορεία ενός αναζητητή και ο καθένας που κάνει μια τέτοια επιλογή έχει την δυνατότητα να γίνει ένας τέτοιος. Έτσι και εδώ το στοιχείο “Εγώ” που έχει φτιάξει έναν κανονικοποιημένο φοβικό πολιτισμό ελέγχου με το περιβάλλον του να αντικατοπτρίζει την έπαρση του, στην πορεία και μέσα απο Κρίσεις, με τη συνδρομή τις περισσότερες φορές κάποιου πνευματικού βοηθού, βιώνει έναν τελετουργικό θάνατο εν ζωή και προχωρά ως Είναι πλέον, στην Αυτογνωσία του.

Αρχικά, αναφερόμενος στην τελευταία σας ερώτηση, ενώ ξεκινά το πρόσωπο του κεντρικού χαρακτήρα να λύσει ένα σημαντικό πρόβλημα επιβίωσης της κοινωνίας που ζεί (όπως έχει πετύχει αυτός και σε άλλη περίπτωση στο παρελθόν), σταδιακά με την βοήθεια του έτερου πρώην επιστήμονα που έχει πάει να συναντήσει ζητώντας απαντήσεις, υπερβαίνει το μονοπάτι των φαινομένων και κοιτάζει καθαρά πλέον στον κήπο του Απόλυτου.

Η κατάληξη είναι η συνειδητοποίηση πως, τα προβλήματα που τον είχαν παρακινήσει στο ταξίδι του αρχικά έχουν μόνον σχετική σημασία, ενώ εκείνο που είναι το ουσιαστικό σε μιά πορεία αφύπνισης έρχεται μετά, συγκροτώντας τις δικές του διερωτήσεις και αφήνοντας χώρο στην αποκαλυπτική εμπειρία του Ως Έχειν.

Της ίδιας της πηγής ζωής και ύπαρξης. 

Με το να αφήνει πίσω του την ταραγμένη θάλασσα του επιφανειακού κόσμου και αντικρύζοντας κατάματα τη θέα του άρρητου, η εμπειρία του αυτή περνά απο τον έναν στον άλλο όχι με τις γλώσσες και τους σημειολογικούς αναλυτικούς κώδικες, αλλά άμεσα, δια της παραβολής, της υποψίας και της υπόνοιας.

Εκείνοι που τραβούσαν στο παρελθόν τον πυρετώδη δρόμο της γνώσης ήταν οι ποιητές αλλά ακόμα και εκείνοι άφηναν πίσω τους τα λόγια όταν άγγιζαν την ενορατική σύλληψη του Κόσμου και συναντούσαν συνειδητοποιήσεις πέρα απο το φαίνεσθαι. Τώρα εκείνοι που μοιάζουν να γνωρίζουν είναι οι επιστήμονες. Τι θα κάνουν αυτοί;

Εγώ βάζω κάποιους απο αυτούς να φτάνουν στα όρια την επιστημονική ματιά και ύστερα, μετά απο μια κρίσιμη πορεία επιφοιτήσεων … απλώς να πηγαίνουν παραπέρα!”

από τον Γιάννη Ραουζαίο

Συνέντευξη Ρόσι ντε Πάλμα

Στο πλαίσιο του φεστιβάλ γαλλόφωνου κινηματογράφου 2018, η Ρόσι ντε Πάλμα απαντά στις ερωτήσεις του Γιάννη Ραουζαίου

Πως νιώθω για αυτό το κλίμα της Movida και των αρχών της δεκαετίας του ’80 και του ’90; Μα ήταν μια πάρα πολύ ζωντανή εποχή όπου οι τέχνες, όλες οι τέχνες και όχι μόνον το σινεμά ήταν σε οργασμό. Έτσι κι εγώ γοητευμένη απο την ελευθεριότητα και αυτό το ιδιαίτερο κλίμα βρέθηκα να κάνω μουσική με το συγκρότημα μου και ταυτόχρονα να ασχολούμαι και με θέατρο. Έτσι ο Πέντρο που έψαχνε για χαρακτηριστικές παρουσίες για της δουλειές του με ανακάλυψε και έτσι βρέθηκα να παίζω στις ταινίες του. Η δικτατορία είχε πέσει και ταινίες που ακολούθησαν όπως η μεγάλη επιτυχία του ’88 “Γυναίκες στα πρόθυρα νευρικής κρίσης” μας έδωσαν και σε μένα και εκείνον ένα τρόπο όλο αυτό το κλίμα να το κάνουμε ευρύτερα γνωστό. Εδώ πρέπει να προσθέσω κάτι. Ότι κάναμε, το κάναμε από αγάπη για την ζωή, την ελευθερία και την τέχνη. Δεν είχαμε δεκάρα στην τσέπη και δεν μας ενδιέφερε επίσης να μπούμε στη λογική να κάνουμε συμβιβασμούς για να βγάλουμε … άνδρες και γυναίκες δεν ορίζαμε ταυτότητες και δεν αποκλείαμε … Ήμαστε μια διαρκής γιορτή και η ανεκτικότητα ήταν αυτό που μας κέντριζε περισσότερο απο οτιδήποτε άλλο το ενδιαφέρον. Εγώ ας πούμε δεν θα μπορούσα να χαρακτηρίσω τον εαυτό μου ενταγμένο σε κάποιο κίνημα είτε ήταν αυτό σοσιαλιστικό είτε κομμουνιστικό.

Όλοι αυτοί έπαιζαν στο γενικότερο πολιτικό σκηνικό και πιο πολύ απ’ όλα, όπως ακόμα και τώρα συμβαίνει, με το που έμπαιναν σε θέσεις εξουσίας το ίδιο το σύστημα τους αφομοίωνε πολύ γρήγορα. Δεν ξέρω αν σας θυμίζει πολλά εδώ στην Ελλάδα αυτό, αλλά στην Ισπανία είχαμε πολλές τέτοιες πικρές απογοητεύσεις απο ανθρώπους που έδειχναν πολύ εντάξει αλλά που μόλις τους στηρίζαμε και έπαιρναν θέσεις, γρήγορα κατέληγαν να ενδιαφέρονται μόνον για την διατήρηση του συστήματος που πλέον είχαν γίνει μέρος του. Θα έλεγα πως η φιλοσοφικοπολιτική στάση που θα με χαρακτήριζε περισσότερο είναι ένας πολύ προσωπικός αναρχοατομικισμός.

Πάντα θέλω να περνά απο εμένα αυτό που θέλω να κάνω και όχι να γίνομαι ακολουθητής. Ταυτόχρονα η εποχή αυτή που αναφερθήκατε ήταν και μια εποχή που στα μέσα της άρχισε να γίνεται και κάπως δύσκολη, καθώς εξαιτίας του AIDS και της κατάχρησης των σκληρών ναρκωτικών πολλοί φίλοι και αγαπημένοι που είχαν να προσφέρουν πράγματα χάθηκαν. Ήταν τόσοι όμορφοι και καλοί άνθρωποι.

Τουλάχιστον σκηνοθέτες όπως ο Αλμοδόβαρ ή ο Αμενάμπαρ αφήνοντας το στίγμα τους κατάφεραν να δώσουν ορμή σε μια ολόκληρη γενιά νέων δημιουργών που παρότι η Ισπανία δεν μπορεί να οριστεί ακριβώς ως κινηματογραφική βιομηχανία, όπως για παράδειγμα είναι η Γαλλία την έχει φέρει στο προσκήνιο. Θα ήθελα επίσης να αναφερθώ στην δεύτερη ερώτηση, στην ερώτηση πάνω στο τραγικό ή το κωμικό στοιχείο στους ρόλους που υποδύομαι.

Μα μοιάζει αυτή η χώρα να είναι η ιδανική για κάτι τέτοιο που με ρωτάς καθώς περισσότερο απο οπουδήποτε αλλού στο αρχαίο ελληνικό θέατρο αυτά τα δύο συμπλέκονται με έναν τρόπο … σαν να μας διδάσκουν (και κάνει μια κίνηση εμφάνισης-εξαφάνισης του προσώπου της ως χαρούμενου και ως θλιμμένου) πως όλα είναι ρόλοι και η ζωή παίζει ανάμεσα σε αυτές τις ποιότητες και τις εμφανίσεις τους διδάσκοντας μας συνεχώς πως βάζουμε και βγάζουμε μάσκες όλη την ώρα! Όσον αφορά την τραγωδία και την κωμωδία η Ελλάδα μου έχει αποτελέσει ένα ισχυρότατο παράδειγμα του τι αυτοί οι όροι σημαίνουν. Ας πάρουμε για παράδειγμα αυτή την συγκλονιστική Ελληνίδα που ήταν η Μαρία Κάλλας και η δυναμική της τραγωδίας στην τόσο έντονη αλλά και τόσο τραγική ζωή της.

Έμοιαζε συνεχώς να αντιμετωπίζει αυτή την πρόκληση που είναι η ζωή ακόμα και στην μεταμόρφωση της σε μια μυθική μορφή θεάτρων όπως η σκάλα (και μάλιστα ετοιμάζω μια μικρή παράσταση-δουλειά στο Μιλάνο αυτόν τον καιρό). Αν την γνώριζες και πραγματικά το σπίτι της στο Παρίσι ήταν πολύ κοντά εκεί που έμενα κάποτε, θα σε εντυπωσίαζε η ταπεινότητα αλλά και η επιβλητικότητα με την οποία απλώς υπήρχε στον χώρο. Η τραγωδία και η κωμωδία σε έργα όπως του Αλμοδόβαρ πάντοτε με προκαλούσε , σαν η ίδια η ζωή να το έκανε αυτό περιγράφοντας τον εαυτό της. Ο Πέντρο πλέον προσανατολίζεται περισσότερο στο δραματικό στοιχείο αλλά αυτό δεν σημαίνει πως όταν εμφανίζομαι σε ταινίες του δεν παίζω και με το αντίστοιχο κωμικό κομμάτι.

Τα πράγματα στην ζωή μέσα απο τα πάνω και τα κάτω της καλό είναι να τα αντιμετωπίζουμε  με μια κάπως μεγαλύτερη ελαφρότητα καθώς το χιούμορ είναι τόσο σημαντικό, και ξέρετε, όπως είπε ο Σωκράτης αλλά και ο Λάο Τσε στην άλλη πλευρά του κόσμου και περίπου στην ίδια εποχή, το να γνωρίζεις τον εαυτό σου είναι το πιο σημαντικό και μάλιστα τόσο σημαντικό ώστε όταν  γνωρίζεις τους άλλους να μπορεί να  γίνεσαι ισχυρός (στο πνεύμα) αλλά όταν γνωρίζεις πραγματικά και νικάς τον εαυτό σου να γίνεσαι ανίκητος.

…όσον αφορά την ερώτηση που μου κάνατε για την Αγάπη, θα ήθελα να σας πω πως για μένα η Αγάπη είναι τα πάντα. Προσπαθώ να την αντιλαμβάνομαι παντού, στη σχέση μου με την μαγειρική, με ένα ζωάκι με την καλλιέργεια ενός κήπου. Προσπαθώ να βάζω αγάπη παντού. Η Αγάπη είναι η κινητήρια δύναμη των πάντων. Η πραγματική θρησκεία δεν έχει τόσο να κάνει με τα διαφορετικά δόγματα και τις απόψεις για το θείο. Το να κοιτάζεις τον κόσμο με Αγάπη αυτή είναι η πραγματική θρησκεία. Η πραγματική θρησκεία είναι η Αγάπη.