O Tamer El Said ίδρυσε τη Zero Production το 2007 για την παραγωγή ανεξάρτητων ταινιών. Είναι επίσης ιδρυτής του Cimatheque – Alternative Film Center στην Αίγυπτο, ενός χώρου πολλαπλών χρήσεων που παρέχει εγκαταστάσεις, εκπαίδευση και προγραμματισμό για την ανεξάρτητη κινηματογραφική κοινότητα. Η πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία, In the Last Days of the City, έκανε πρεμιέρα στη Berlinale του 2016 όπου έλαβε το Βραβείο Κινηματογράφου Καλιγκάρι. Ο El Said έχει επίσης καθοδηγήσει εργαστήρια, που σχετίζονται με την πρακτική του ως σκηνοθέτη, σε πολλούς διεθνείς κινηματογραφικούς και καλλιτεχνικούς χώρους, όπως, μεταξύ άλλων, το Institute of Contemporary Art (ICA) στο Λονδίνο, το School of the Art Institute στο Σικάγο (SAIC) και το Silent Πράσινο στο Βερολίνο.Συνέντευξη του Ταμέρ ελ Σαϊντ, σκηνοθέτη της ταινίας In the Last Days of the City, στον Γιάννη Ραουζαίο.
Γ.Ρ. Ταμερ θα μιλήσουμε για τη συμμετοχή στο κινηματογραφικό φεστιβάλ εδώ, για τη συμμετοχή σας στο κινηματογραφικό φεστιβάλ Βερολίνου για τις συνεργασίες σας στη Γερμανία για την παρουσία σας στο Κάιρο επίσης για την ταινία Last Days of the City. Θα θέλατε να μου πείτε πώς νιώσατε και πώς νιώθετε όταν σας έκανα την πρόταση να συμμετέχετε στο φεστιβάλ της Σύρου και από τη συμμετοχή σας εδώ; Ο πατέρας μου ήταν επίσης από τη Σύρο και νιώθω πάντα μεγάλη επαφή με το νησί, όπως και με την κυκλαδίτικη ατμόσφαιρα.
Τ. ελ Σ. Πρώτα θα ήθελα να πω ότι είναι μία από τις πιο όμορφες συνεργασίες που είχα στα προηγούμενα χρόνια και είμαι πολύ χαρούμενος συμμετέχοντας εδώ, θεωρώ ότι υπάρχει μία πολύ ενδιαφέρουσα συνεργασία. Η συνεργασία νιώθω ότι εμπλουτίζει τόσο εμένα αλλά και τη γενικότερη ατμόσφαιρα αυτής της κινηματογραφικής κατάστασης μέσα στο όμορφο αυτό Κυκλαδίτικο νησί. Πραγματικά θαυμάζω το φεστιβάλ που κατάφερε να πραγματοποιηθεί και να αναλάβει τη δημιουργία αυτής της όμορφης ατμόσφαιρας παρά τα όλα τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν εξαιτίας της πανδημίας. Είμαι επίσης εντυπωσιασμένος από τις ριζοσπαστικές επιλογές που κάνει το φεστιβάλ κατά την επιλογή του προγράμματος. Έχουν κάνει επιλογές πολύ ριζοσπαστικές και επαναστατικές τόσο όσον αφορά την καθεμία ταινία όσο και την κινηματογραφική γλώσσα που χρησιμοποιείται σε κάθε μία από αυτές. Είναι εντυπωσιακό επίσης το ότι υπάρχει πάρα πολύ μεγάλη συμμετοχή του κοινού. Υπάρχει πολύ κοινό σε καθεμία από τις προβολές, οι άνθρωποι μένουν μέχρι το τέλος, είναι προσανατολισμένοι στο να δουν τις προβολές και να διατηρήσουν μία πολύ καλή διάθεση και να κάτσουν στο τέλος. Πραγματικά το εκτιμώ αυτό.
Γ.Ρ. Θα ήθελα να σας ρωτήσω τώρα λοιπόν πώς ήταν η δική σας δουλειά εδώ, αυτό το εργαστήριο το οποίο οργανώνετε και συμμετέχετε.
Τ. ελ Σ. Όσον αφορά το εργαστήριο λοιπόν, μάλιστα, από την αρχή όταν με κάλεσε σε αυτή την προσπάθεια ο Τζέικομπ κατάλαβα ότι θα ήταν πολύ ενδιαφέρον και κατά τη διάρκειά του ήταν μία από τις πιο όμορφες εμπειρίες που είχα στη ζωή μου, μία τόσο όμορφη εμπειρία. Σχεδόν σε κάθε επίπεδο της, ο Τζέικομπ και τα υπόλοιπα άτομα του φεστιβάλ έκαναν πραγματικά ό,τι περνούσε από το χέρι τους ώστε να πετύχει αυτό το εργαστήριο, να φτάσει στο μέγιστο των δυνατοτήτων του. Αρχικά σκεφτόμασταν για εργαστήρια τα οποία θα κρατούσαν τρεις-τέσσερις ημέρες, αλλά τελικά κατέληξε να είναι ένα διαρκές online φεστιβάλ διαρκείας ενός μήνα. Το εργαστήριο λειτουργούσε κανονικά με το πλάνο του φεστιβάλ, με το συνολικό πλάνο του φεστιβάλ, με τόσους συμμετέχοντες, τόσους σημαντικούς συμμετέχοντες και με πολύ με πολύ ωραία αποτελέσματα. Έγινε εξαιρετική δουλειά, παράγονται διαφορετικά project τα οποία θα παρακολουθούμε αυτή τη στιγμή. Για εμένα αυτό ήταν επίσης μία εκπαιδευτική διαδικασία. Επιτύχαμε με τη βοήθεια του φεστιβάλ να φτιάξουμε μία πλατφόρμα που όλοι μοιραστήκαμε και είχαμε εμπειρία και αυτό ήταν πολύ σημαντικό.
Γ.Ρ. Θα θέλετε να μου πείτε μερικά πράγματα, ίσως κάποια πράγματα περισσότερα για το φιλμ το οποίο είχατε στην Μπερλινάλε του 2016; Πώς ήταν η εμπειρία σας εκεί και τι σας έκανε να φτιάξετε θα ήθελα να μάθω επίσης αυτό το φιλμ και να έχετε αυτή τη συμμετοχή. Έχετε κάνει πολλές δουλειές στο παρελθόν οι οποίες κινούνται σε έναν πειραματικό εναλλακτικό τρόπο. Επίσης έχετε μετακινηθεί δουλεύοντας και πειραματιζόμενος ανάμεσα στο Βερολίνο και στο Κάιρο και πάλι πίσω. Θα ήθελα να μου δώσετε μερικές λεπτομέρειες για αυτές τις δραστηριότητες, τη συνεργασία με τη σινεμά tech,μερικά πράγματα για όλες αυτές τις δραστηριότητες.
Τ ελ Σ Το φιλμ μιλάει για τη σχέση μου και την επαφή μου με το Κάιρο, την πόλη στην οποία μεγάλωσα και την πόλη η οποία με έκανε τελικά να είμαι σε όλα τα επίπεδα αυτός που είμαι. Νιώθω ότι τίποτα δεν επηρέασε τόσο σημαντικά τη ζωή μου όσο το γεγονός ότι είμαι ένας άνθρωπος από το Κάιρο, ένας άνθρωπος που μεγάλωσε και έζησε στο Κάιρο. Το φιλμ λοιπόν μελέτησε το πώς είναι να ζεις σε αυτή την πόλη και όλα αυτά τα επίπεδα που υπάρχουν σε αυτήν την πόλη, την ιδιαίτερη σχέση που έχει κάποιος που έζησε και μεγάλωσε και τα πιο δημιουργικά του στοιχεία τα πήρε από εκει, από αυτήν την πόλη. Για εμένα αυτό ήταν και το στοίχημα, πώς να μπορέσουμε να μιλήσουμε για την ιστορία και την σχέση κάποιου με μία πόλη, να περιγράψουμε όλα αυτά τα επίπεδα μιας πόλης μέσα σε 2 μόνο ώρες καθώς αυτά τα επίπεδα είναι τόσο πολλαπλά.
Γ.Ρ. Σας καταλαβαίνω. Ήμουν σε αυτή την Μπερλινάλε και είχα την ευκαιρία να δω τη δουλειά σας. Ο Βάλτερ Ρούτμαν για παράδειγμα κατάφερε να επιτύχει αυτό το αποτέλεσμα της καταγραφής των πολλαπλών επιπέδων μιας πόλης χρησιμοποιώντας την κλασική μουσική!
Τ ελ Σ Φυσικά! Έχετε δίκιο! Επίσης στην περίπτωση της δικής μου δουλειάς ήταν μία μακρά πορεία αναζήτησης και αναγνώρισης αυτής της προσωπικής επαφής. Μια εσωτερική κατάδυση μέσα στη σημασία αυτής της προσωπικής επαφής. Πολλά πράγματα είχαν συμβεί στη διάρκεια της ολοκλήρωσης αυτής της ταινίας. Αυτή η ταινία χρειάστηκε μία ολόκληρη – πλήρη δεκαετία για να ολοκληρωθεί και πραγματικά δεν περίμενα ένα τέτοιο feedback! Δεν περίμενα ακριβώς τις διαστάσεις που μπορούσαν να υπάρχουν μετά σε ένα τέτοιο feedback. Για εμένα αυτό το feedback ήταν πολύ σημαντικό και τόνωσε τις απαντήσεις μέσα στη δημιουργική μου προσπάθεια. Τόνωσε τη δημιουργική μου προσπάθεια και ένιωσα πραγματικά τυχερός που κατάφερε μετά από την μπερλινάλε το φιλμ μου να βρεθεί σε τόσα διαφορετικά φεστιβάλ και να υπάρξει τέτοια ανταπόκριση από το κοινό. Ότι μπόρεσε και διανεμηθεί σε τόσες πολλές χώρες, ήταν πάρα πολύ σημαντικό και συνέβαλε να νιώσω ότι αναγνωριζόταν τελικά αυτή η προσπάθεια μου ενω επέτρεψε επίσης να νιώσω πιο σίγουρος και να μπορέσω μετά να σχηματίσω στο νου μου αλλά σχέδια και να ανταποκριθώ σε νέες κινηματογραφικές προκλήσεις.
Γ.Ρ. Νιώθετε ότι σας βοήθησε τελικά να μελετήσετε μία καινούργια, κινηματογραφική, δική σας γλώσσα και πειραματιστείτε μέσα σε νέες προκλήσεις που τίθενται;
Τ ελ Σ Πράγματι νιώθω ότι αυτό είναι εκείνο το οποίο με προκαλεί να συνεχίσω να λειτουργώ και να δουλεύω μέσα στο σινεμά: ο συνδυασμός της εικόνας και του ήχου και του οράματος αυτού του συνδυασμού κάθε φορά μέσα σε διαφορετικά σχέδια- αυτό μας φέρνει σε μία ιδιαίτερη σχέση και μας θέτει σε μία ιδιαίτερη σχέση με τον κόσμο που βρίσκεται γύρω μας. Χωρίς την πρόκληση που θέτει το ίδιο το ζήτημα της γλώσσας, χωρίς την πρόκληση που θέτει η κινηματογραφική γλώσσα, ένα τέτοιο φιλμ δεν θα είχε λόγο να υπάρχει. Είναι το ίδιο πράγμα με το αίσθημα που έχουμε όταν βλέπουμε ένα βίντεο από κάποιον ο οποίος πηδάει στον αέρα και μετά βουτάει, βυθίζεται, βαθιά μέσα στη θάλασσα- και μάλιστα όταν κάνει και πολλές στροφές κατά τη διάρκεια αυτού του άλματος, πραγματικά κάνει την καρδιά μας να είναι έτοιμη να σπάσει από την αγωνία! Αυτό μας κάνει εμάς, αυτή η εικόνα, να νιώθουμε ένταση και αυτή η εικόνα μας κάνει να νιώθουμε τέτοια ένταση επειδή εκείνη τη στιγμή είμαστε η συλλογική ανθρωπότητα! Μπροστά στην εμπειρία που αντιμετωπίζει κάποιος από μας και μας τη μεταφέρει μέσα από την πράξη του αυτή η εικόνα μας κάνει να μοιραζόμαστε μιας τέτοιας έντασης συλλογική εμπειρία. Έτσι ακριβώς νιώθω σε σχέση με το σινεμά! Νιώθω ότι κατά κάποιο τρόπο εμείς βρίσκουμε την ταυτότητά μας μέσα από μία τέτοια δραστηριότητα ή από τέτοιες εικόνες και νομίζω ότι κατά κάποιο τρόπο ο κάθε κινηματογραφικός δημιουργός κάνει κάτι ανάλογο όπως οι άνθρωποι βλέπουν μία τέτοια εικόνα. Νιώθουν όσοι έχουν αυτήν την εμπειρία ότι συλλογικά τα όριά τους ως ανθρωπότητα ξεπερνιούνται από την ένταση αυτής της εικόνας και έτσι και εμείς ως κινηματογραφικοι δημιουργοί νιώθουμε ότι ξεπερνούμε τους περιορισμούς που μπορεί το μέσο και κάθε μέσο να θέτει όταν προχωρούμε τον πειραματισμό μας τόσο μακριά. Ανοίγεται έτσι ένας καινούργιος ορίζοντας και διανοίγονται τόσες δυνατότητες για καινούργια ρεύματα κινηματογραφικα, καλλιτεχνικά και αισθητικά.
Γ.Ρ. Δράττομαι της ευκαιρίας να σας κάνω την επόμενη ερώτηση: Μέσα από αυτό που είπατε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 90 και κάποιων από τις προηγούμενες δεκαετίες, υπήρχε όλη αυτή η συζήτηση ανάμεσα σε ένα σινεμά καθαρής εικόνας και σε μία αφήγηση πιο συμβατική που εστίαζε στο σενάριο. Παρατηρώ όμως ότι στο πέρασμα του χρόνου και μέσα από τα ρεύματα που προέκυψαν από αυτή την ένταση κατέληξε να υφίσταται τα τελευταία χρόνια ένα σινεμά που συνδυάζει, αντί να βρίσκεται σε αντίθεση, εσωτερικά αυτές τις δύο παραμέτρους – ένα σινεμά όπου και υπάρχουν πολύ ενδιαφέρουσες εικονοκλαστικες περιπτώσεις εικόνων και ταυτόχρονα μία πάρα πολύ ριζοσπαστική αφήγηση. Θα ήθελα αν μπορείτε να μου σχολιάσετε αυτές τις τάσεις. Αυτή την σύγχρονη πραγματικότητα του σινεμά και ταυτόχρονα τα νέα ρεύματα πλέον που προκύπτουν από αυτή την πραγματικότητα.
Τ ελ Σ Νιώθω ότι ένα φιλμ δεν είναι τόσο μία πραγματικότητα γύρω από το τι νιώθουμε απλώς βλέποντας τις εικόνες πάνω στη σκηνή. Πιστεύω ότι ένα καλό φιλμ έχει να κάνει με τη διάνοιξη μέσα από αυτές τις εικόνες και την αφήγηση της φαντασίας μας προς ότι κρύβεται πίσω από αυτές τις εικόνες και ελλοχεύει μέσα στις πολλαπλές διαστάσεις της πραγματικότητας. Νιώθω επίσης ότι βρισκόμαστε σε μία ιστορική στιγμή για την ανθρωπότητα και αυτή είναι μία πάρα πολύ σημαντική τετοια και για τη γενιά μας και για τις γενιές που ακολουθούν. Μεγάλες μάζες ανθρώπων διαρκώς δημιουργούν αλληλεπιδρούν και παράγουν εικόνες. Ολόκληρη η γλώσσα και ο συσχετισμός μας ως πολιτισμός αλλάζει από αυτή την πραγματικότητα. Βλέπετε ήταν διαφορετικό όταν στο παρελθόν κάναμε ταινίες για το κοινό ή δημιουργούσαμε αφηγήσεις για το κοινό τη στιγμή που τώρα όταν κάνουμε ακριβώς το ίδιο πράγμα το ίδιο το κοινό ταυτόχρονα είναι και παραγωγός εικόνων και διαδραστικός δημιουργός μέσα από αυτές τις εικόνες! Ο καθένας πια κάνει βίντεο. Ο καθένας επίσης ποστάρει βίντεο και αναρτά βίντεο. Λοιπόν πλέον η διαφορά από το να έχεις απλώς ένα κοινό στο να έχεις ένα κοινό όπου δημιουργούνται τέτοια βίντεο και υπάρχει η ανάρτηση τέτοιων βίντεο είναι πολύ μεγάλη. Νομίζω ότι ένας από τους κύριους ρόλους – κλειδιά του σινεμά είναι να μελετά αυτές τις όμορφες αφηγήσεις, τους τρόπους με τους οποίους αυτές οι μορφές επικοινωνούν. Είναι πολύ σημαντικό για τους δημιουργούς να δημιουργούν και να παράγουν εναλλακτικές μορφές αφήγησης όπως και να τις μοιράζονται με το κοινό. Υπάρχει ήδη αυτή τη στιγμή μία κανονικοποιημένη αφήγηση, έτσι όπως εκφράζεται από τη δημιουργία του κοινού. Υπάρχει επίσης και η αναζήτηση των εναλλακτικών αφηγήσεων μέσα από εμάς ως δημιουργούς. Νομίζω ότι αυτά τα δύο συνυπάρχουν στην πράξη και πρέπει να συνεχίσουν να συνυπάρχουν και να δημιουργούν, αντικατοπτρίζοντας και προκαλώντας τις προκλήσεις του παρόντος και του μέλλοντος. Είναι βέβαιο από την άλλη πλευρά ότι πρέπει να βρούμε νέους τρόπους για να αφηγούμαστε τις ιστορίες. Τα φιλμ λειτουργούν όταν πετυχαίνουμε να έχουμε τους τρόπους διήγησης των ιστοριών αλλιώς δεν λειτουργούν- αλλιώς τα φιλμ αναπαράγουν μόνο εύκολες καταστάσεις! Είναι σαν να έχετε μία σειρά από καρτ ποστάλ οι οποίες είναι κενές από κάτω, από κάποιο άλλο περιεχόμενο ή να έχετε την αφήγηση που υπάρχει μέσα σε ένα βιβλίο. Τα φιλμ είναι κάτι διαφορετικό! Δεν είναι μόνον αυτά τα πράγματα. Είναι διαφορετικό το να μπορείς να χρησιμοποιείς το φιλμ ως μέσο και να χρησιμοποιείς αυτό το μέσο για να πεις πράγματα με τους δικούς του τρόπους. Αυτό πρέπει να γίνει κατανοητό και έχει αρχίσει να γίνεται κατανοητό. Είναι πολύ σημαντικό πλέον να γράφουμε με τη γλώσσα της εικόνας και του ήχου και όχι να δανειζόμαστε άλλες γλώσσες και αφηγήσεις, όπως αυτές που υπάρχουν στη λογοτεχνία για παράδειγμα…
Γ.Ρ. Ευχαριστώ. Θα ήθελα επίσης να μου πείτε την εμπειρία σας και τη γνώμη σας από την συνεργασία σας με τη Cinematheque του Καΐρου. Πόσο είναι πιο εύκολο αυτό τώρα σε σχέση με το παρελθόν; Ποιες είναι οι εμπειρίες και οι δυσκολίες ή και οι ευκολίες που υπάρχουν αυτή τη στιγμή;
Τ ελ Σ Αυτή είναι μία ενδιαφέρουσα ερώτηση! Η κινηματογραφική λέσχη είναι η ίδια μία πρόταση. Είναι μία πρόταση που εμείς προτείνουμε προς την κοινότητα και εμείς προτείνουμε ένα διαφορετικό τρόπο για το πώς μία κινηματογραφική λέσχη υπάρχει και λειτουργεί μέσα στην κοινότητα. Θέλουμε η κινηματογραφική λέσχη να είναι ένα πεδίο δημιουργίας και αλληλεπίδρασης των κινηματογραφικών δημιουργών αλλά και εργαστηρίων για αυτούς και από αυτούς και είναι με κατά κάποιο τρόπο μία φωλιά για δημιουργία και για δημιουργούς. Μία φροντιστικη φωλια! Προσπαθούμε με μία πολύ βασική υποδομή και μέσα από αυτή την απλή υποδομή ταυτόχρονα προσπαθούμε οι δημιουργοι να μπορέσουν να βρεθούν, να δημιουργήσουν, να διαφωνήσουν, να συνδημιουργησουν και τελικά να αναπαράγουν λόγους μέσα από τους οποίους θα προκύπτει αισθητική πρόταση αλλά και επαφή με την κοινότητα. Αυτό είναι και το πιο σημαντικό! Μία τέτοια σειρά λειτουργιών ενωμένες σε πλέγμα είναι ότι πιο σημαντικό! Δεν υπάρχει πουθενά κανένα κινηματογραφικό κίνημα εάν δεν υπάρχει διάλογος για τις διαστάσεις γύρω από αυτό ως έννοια και πράξη και αυτό είναι αυτό το οποίο προσπαθούμε να κάνουμε. Κατά κάποιο τρόπο το φανταζόμαστε ως μία πρόταση μας προς την κοινότητα. Οι άνθρωποι μπορούν να διαφωνήσουν με αυτό η μπορούν να το αποδεχτούν αυτό η μπορεί να το αλλάξουν αυτό σε όλες τις περιπτώσεις των προσωπικών διαδρομών τους. Με αυτή την πρόταση προκύπτουν καινούργια πράγματα, καινούργιες διαστάσεις! Το πραγματικό ερώτημα που τίθεται εδώ είναι: πώς μπορούμε με τον καλύτερο τρόπο να έχουμε αυτή τη ρευστότητα μπροστά μας και να τη χρησιμοποιούμε ορθώς. Αυτό επιτρέπει και στους ανθρώπους να έρχονται και να συνευρίσκονται κατά κάποιο τρόπο και αυτό ως δραστηριότητα αλλάζει και την ίδια τη cinematheque. Αλλάζει την ίδια την κινηματογραφική λέσχη. Πρέπει να το δούμε αυτό ως ένα διαρκές πείραμα, ως ένα διαρκές work in project! Δεν έχει ένα τέλος, δεν υπάρχει ένα τέλος! Εδώ υπάρχει διαρκής εξέλιξη.
Γ.Ρ. Εχετε κάποια οικονομική υποστήριξη Σε αυτή σας την προσπάθεια;
Τ ελ Σ Φυσικά εμείς είμαστε κατά κάποιο τρόπο σε μία διαρκή συζήτηση και σε μία διαρκή επιζητήση του να βρούμε περισσότερους πόρους για αυτές τις προσπάθειες. Στην αρχή στηριζόμασταν και επιζητούσαμε περισσότερο τις δυνατότητες μιας γενικότερης- ακόμη και διεθνούς – υποστήριξης, αλλά τώρα ψάχνουμε να βρούμε όλο και πιο πολύ, μία αλλαγή μοντέλου και να στηριχθούμε στις δικές μας πήγες εισοδήματος για να πραγματοποιήσουμε τις δραστηριότητές μας.
Γ.Ρ. Πολύ καλά. Με καλύπτει αυτό που είπατε. Θα ήθελα τώρα να σας ρωτήσω ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια: έχετε ήδη τιμηθεί με βραβεία ή εχετε βρεθεί να είστε υποψήφιος για διάφορα βραβεία η συνεργάστηκα τε με διάφορα κινηματογραφικά σχέδια του εξωτερικού. Ποια είναι τα σχέδιά σας; Υπάρχουν σχέδια για κάποια επέκταση σας περισσότερο στο άμεσο μέλλον και κυρίως περισσότερο σε μια διεθνή βάση;
Τ ελ Σ Ηδη αυτή τη στιγμή δουλεύω στο επόμενο μου project. Είναι ένα φιλμ το οποίο δουλεύω μέσα στην πόλη του Βερολίνου και λειτουργώ πάνω σε αυτό το σχέδιο έχοντας μελλοντικά ισχυρές προσδοκίες για αυτό το πλάνο! Το Βερολίνο είναι πολύ ανοιχτό τόσο για αυτή την προσπάθεια, για αυτό το σχέδιο, όσο και γενικότερα είναι μία ανοιχτή πόλη ανοιχτή προς τους καλλιτέχνες – και ακόμη περισσότερο ανοικτή τους καλλιτέχνες που έχουν να κάνουν με το κινηματογραφικό τομέα. Επίσης είναι μία πόλη που θέλω να ανακαλύψω. Δεν μου αρκεί ο χρόνος που έχω περάσει σε αυτήν. Θέλω να την ανακαλύψω! Θέλω να βρω τις μυστικές τις πτύχες. Θέλω να ανακαλύψω συνεχώς στοιχεία καινούργια σε αυτήν και πρέπει να το δούμε αυτό σε σχέση και με το γεγονός ότι κ ούτως ή άλλως ζω πλέον τον περισσότερο χρόνο μου εκεί πέρα. Είναι σημαντικό επομένως να ανακαλύψω τις βαθύτερες παραμέτρους και τα επίπεδα και τις διαστάσεις αυτής της πόλης. Θέλω να συνεχίσω λοιπόν να δουλεύω με τους ανθρώπους εκεί. Μου αρέσει πάρα πολύ να δουλεύω με τους ανθρώπους σε πράγματα εκεί και μου αρέσει επίσης πολύ σε αυτό που κάνω να δουλεύω με τους συγκεκριμένους ανθρώπους που συμμετέχουν σε αυτό το project! Είναι μία εξαιρετική εμπειρία! Λοιπόν είμαι σε μία διαδικασία του να καταλάβω τις βαθύτερες παραμέτρους που περιέγραψα αλλά και τις βαθύτερες διαστάσεις αυτού του προγράμματος του οποίου αυτή τη στιγμή επιμελούμαι. Ταυτόχρονα βρίσκομαι και σε μία διαδικασία να μελετώ και αλλά παράλληλα project. Θέλω να συνεχίσω – και συνεχίζω- να δουλεύω με την κινηματογραφική λέσχη. Δουλεύω με το κινηματογραφικό αρχείο, είναι μία εμπειρία την οποία τη συνεχίζω και δεν έχω τη διάθεση αυτή τη στιγμή παρότι κάνω και όλα τα άλλα πράγματα που σας είπα να σταματήσω να την πραγματώνω. Αυτά τα παράλληλα project είναι επίσης σχέδια- προγράμματα, τα οποία ταΐζουν κατά κάποιο τρόπο την καλλιτεχνική μου φλέβα.
Γ.Ρ. Τι είναι για σας η καλλιτεχνική δραστηριότητα μέσα στο χώρο και το χρόνο, μία καλλιτεχνική δραστηριότητα που μπορεί να συμπυκνώνεται ειδικά στη δική σας περίπτωση στην κινηματογραφική πράξη; Συνειδητοποιώ στη δική σας δουλειά – την οποία αγαπώ πολύ- ότι είναι και μία δουλειά που βυθίζεσαι μέσα σε αυτήν και είναι και μία δουλειά που έχει να κάνει, πέρα απλά από τις εικόνες, με τη διαδικασία της ίδιας της μνήμης!
Τ ελ Σ Φυσικά και είναι έτσι αλλά από την άλλη πλευρά Αυτή είναι και η βαθύτερη λειτουργία του ίδιου του σινεμά. Είναι η διαδικασία του πώς να μπορέσεις να εκφράσεις χώρο και χρόνο μέσα σε διαφορετικές παραμέτρους και επίπεδα της κινηματογραφικής εμπειρίας και πώς να επικοινωνήσεις αυτή τη διαδικασία. Συμβαίνει μέσα από πολλούς τρόπους, και διανοητικά και ως κοινωνική διεργασία και διαδικασία. Επίσης θα ήθελα να τονίσω ότι μιας και αναφερθήκαμε και στο διανοητικό κομμάτι δεν είναι τόσο τελικά αυτή μια διανοητική διαδικασία όσο είναι μία διαρκής προτεινόμενη εμπειρία γύρω από την επαφή με το χώρο και το χρόνο και την έκφρασή τους.
Γ.Ρ. Για παράδειγμα στο Last days χρησιμοποιούσατε τον ήχο με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο έτσι δεν είναι;
Τ ελ Σ Ναι ακριβώς. Αυτό που σας έλεγα και πιο πριν- η σχέση ανάμεσα στην εικόνα και τον ήχο (μία καθαρή διαφορετική σχέση που αφορά απολύτως το κινηματογραφικό μέσο) είναι αυτό ακριβώς – όπως είπατε πριν λίγο – εκείνο που επεδίωκα να κάνω. Ήταν να βρω τον τρόπο να εκφράσει το σινεμά τη μνήμη, τον τρόπο να εκφράσει το σινεμά πώς ήταν κάποτε τα πράγματα. Αν θυμάσαι μία κατάσταση δεν θυμάσαι με ένα γραμμικό τρόπο αυτή την κατάσταση. Θυμάσαι αντίθετα την ένταση των διαφόρων στιγμών αυτής της κατάστασης και αυτή η σειρά, η σχέση των εντάσεων, σου δίνει την αίσθηση του πώς ήταν αυτή η κατάσταση στο παρελθόν μέσα από τις διαφορετικές διαστάσεις του ήχου και του φωτός. Η σχέση των εικόνων και του ήχου δημιουργεί μία αίσθηση των πολλών και διαφορετικών πολλαπλών επιπέδων για το πως υπήρχε τελικά αυτή η ανάμνηση. Αυτό κατά κάποιο τρόπο, με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο μάλλον, είναι το πείραμα το οποίο επιδιώκω να κάνω. Να συνδυάσω διαφορετικά μοτίβα και στοιχεία στην κινηματογραφική μου δουλειά.
Γ.Ρ. Πώς ήταν αυτό κατά κάποιο τρόπο που περιγράφετε σε συσχετισμό με την εμπειρία του ίδιου του σινεμά στις πολύ αρχικές τους στιγμές; Πως υπάρχει πλέον αυτή η εμπειρία μέσα από την πραγματικότητα του Internet και όλης αυτής της διάδοσης και της ανταλλαγής όλων των εικόνων που επισυμβαίνει αυτή τη στιγμή της ιστορίας, ανάμεσα σε κινητά σε υπολογιστές, σε φορείς του δικτύου; Πόσο πολύ αυτή η ανταλλαγή εικόνων και πραγματικοτήτων τόσο στη Δύση όσο και στις άλλες περιοχές του κόσμου σήμερα δεν περιγράφει απλώς την μνήμη αλλά επανακαλύπτει τη μνήμη και κατά κάποιο τρόπο στο τέλος γίνεται η μόνη μνήμη; Πόσο ισχυρά συμβαίνει αυτό; Αυτή η καλλιτεχνική οντότητα η οποία δημιουργείται αυτή τη στιγμή κατά πόσο επανακαλύπτει το παρελθόν και τη μνήμη και κατά πόσον – οπως σας είπα μόλις γίνεται τελικά η μόνη μνήμη;
Τ ελ Σ Αυτή είναι- μία πάρα πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση! Κάθε φορά που πάω να κάνω μία καινούργια κινηματογραφική δουλειά, να δημιουργήσω μία νέα ταινία, σκέφτομαι πόσο χρειαζόμαστε τελικά μία νέα ταινία! Ποσό χρειαζόμαστε αυτές τις εικόνες που αυτή τη στιγμή ετοιμάζομαι να πράξω αντί να συσχετίσω αυτές τις εικόνες και να παράγω καινούργια εικονικά αποτελέσματα; Πόσο σημαντικό είναι να παράγω αυτά τα νέα αποτελέσματα αντί να σταθώ στις εικόνες που ήδη έχουμε και να τις ανακυκλώσω; Αυτή είναι η κυρία διερώτηση που έχω κάθε φορά πλέον που ετοιμάζομαι να ξεκινήσω ένα ένα κινηματογραφικό πρόγραμμα και νιώθω ότι ζούμε σε μία ιστορική στιγμή που περισσότερο σαν σε ντοκιμαντέρ καλούμαστε να βρούμε την καθημερινή μας πραγματικότητα παρά ζούμε μέσα σε αυτήν! Περισσότερο μετατρέπουμε σε ντοκιμαντέρ την καθημερινή μας πραγματικότητα από ότι ζούμε μέσα σε αυτήν! Ας δούμε για παράδειγμα τους ανθρώπους οι οποίοι πηγαίνουν σε μία συναυλία. Περισσότερο κινηματογραφούν με τα κινητά τους τηλέφωνα τη συναυλία, βιντεοσκοπούν αυτή τη συναυλία, παρά την βλέπουν την ίδια τη συναυλία ζωντανά! Αυτού του είδους η βουλιμία να συλλέξουμε και να βιντεοσκοπήσουμε όσο το δυνατόν περισσότερες εικόνες, αυτή η βουλιμία να αποθηκεύσουμε αυτές τις εικόνες, να τις χρησιμοποιήσουμε μεταξύ μας και να τις αποθηκεύσουμε ξανά, υποκαθιστώντας σε μεγάλο βαθμό την άμεση εμπειρία αυτού που παρακολουθούμε και βιώνουμε, νιώθω ότι είναι ένα συμβάν της εποχής μας. Ενα φαινόμενο του καιρού μας. Μετά όμως εκείνο που καταλήγω να σκέφτομαι είναι ότι μέσα σε αυτή τη θάλασσα των εικόνων πρέπει να βρούμε το δρόμο μας! Μέσα σε αυτή την απέραντη θάλασσα των εικόνων – αυτή την κριτική μάζα εικόνων οπως σωστά επισημάνατε πριν λίγο – πρέπει να βρούμε το δικό μας δρόμο και να τις χρησιμοποιήσουμε για τα δικά μας οράματα. Νέα οράματα! Το ανθρώπινο ον τελικά μέσα από το σινεμά και μέσα από τέτοιες εικόνες – όλες τις εικόνες, ακόμα και αυτές που συλλέγονται έτσι! – επεκτείνει τον εαυτό του και βρίσκει το δρόμο του. Μέσα από αυτή τη δημιουργία, μέσα από το ίδιο το πνεύμα του σινεμά!
Γ.Ρ. Πολύ σημαντικό αυτό που είπατε! πώς νιώθετε ότι μπορεί να χρησιμοποιηθούν και άλλες τεχνολογίες στο άμεσο μέλλον; Breakthrough τεχνολογίες όπως για παράδειγμα η πραγματικότητα των παιχνιδιών; Αυτή τη στιγμή, πώς αυτές οι τεχνολογίες, αυτές οι κρίσεις, μπορεί να χρησιμοποιηθούν ως τροφοδότες για την κινηματογραφική δημιουργία και η κινηματογραφική δημιουργία από την άλλη πλευρά να τα ανατροφοδότησει όλα αυτά;
Τ ελ Σ Νιώθω ότι το μέλλον, η κινηματογραφική δημιουργία η τέχνη γενικότερα, είναι μία πολυδιάστατη πραγματικότητα. Είναι μία πραγματικότητα που θα εκφραστεί πολυδιάστατα μέσα από πολλά πεδία και μέσα όπως και δραστηριότητες. Η κινηματογραφική γλώσσα- ειδικά του μέλλοντος! – είναι το πώς αυτές οι διαφορετικές πειθαρχίες, αυτές οι διαφορετικές γενεαλογίες, αυτοί οι διαφορετικοί τρόποι θα επικοινωνήσουν και θα επικοινωνούν με διάρκεια μεταξύ τους. Αυτό είναι αυτό που ήδη ζούμε και νιώθω και από την άλλη μεριά ότι υπάρχει γύρω μας κάτι και μας σπρώχνει προς αυτή την κατεύθυνση. Ακόμα και η πραγματικότητα της πανδημίας του κοβιντ μας έφερε περισσότερο κοντά σε αυτό το συνδυασμό δραστηριοτήτων, σε αυτό το συνδυασμό μέσων, σε αυτή την πολυδιάδραση, σε αυτή την ιδιαίτερη εκφραστικότητα. Μία νέα εκφραστικότητα. Το ίδιο πράγμα πιο πριν (και σε μικρότερο βαθμό) το επέτυχε η οικονομική κρίση και τα αποτελέσματα και οι επιδράσεις που είχε αυτή πάνω στους πληθυσμούς. Είναι λάθος να πιστέψουμε ότι η καλλιτεχνική γλώσσα- οι γλώσσες – θα παραμείνουν έτσι όπως ήταν πριν από αυτά τα συμβάντα. Είναι λάθος να πιστέψουμε ότι η καλλιτεχνική γλώσσα μέσα από αυτή την τεράστια ριζοσπαστικοποίηση μέσων και τεχνολογιών θα παραμείνει η ίδια ή θα στραφεί απλώς σε εκδοχές του παρελθόντος της για να δράσει και να επιζήσει. Περισσότερο πρέπει να το δούμε ως κάτι που η καλλιτεχνική γλώσσα θα επιδιώξει να αφομοιώσει, να επεκτείνει και να προχωρήσει σε μία διαρκή αλληλοδιάδραση στο μέλλον με αυτό καθετί από όλα αυτά. Επιδρά μέσα σε αυτή τη διαδικασία και μία νέα γλώσσα, τελικά, θα προκύψει από αυτή τη διαδικασία!
Γ.Ρ. Ναι ήθελα να σας ρωτήσω και κάπως περισσότερο για αυτό: ο Μάρτιν Χάιντεγκερ άλλωστε, το περιγράφει πολύ νωρίτερα μέσα στον 20ο αιώνα, πώς η ίδια η δράση αυτών των τεχνολογιών, αυτή η σφαίρα η οποία προκύπτει μέσα από το είναι του ανθρώπου είναι κάτι το οποίο αυτονομείται και διαδρα μαζί μας. Μας σπρώχνει, σπρώχνει, τον ανθρώπινο πολιτισμό μας πιο πέρα! Προς καινούργια όρια. Προς τα δυσθεώρητα καινούργια όρια μιας νέας δημιουργίας! Μοιάζει να είναι κάτι σαν Πεπρωμένο…
Τ ελ Σ Υπάρχει αυτή η δραστηριότητα της ολο- ποίησης, αλλά από την άλλη μεριά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όλη αυτή η ριζοσπαστικοποίηση της τεχνολογίας επέτρεψε μία μεγαλύτερη δημοκρατικοποίηση των επαφών μεταξύ μας. Όλα τα κινήματα τα οποία προέκυψαν είτε στην τέχνη είτε ακόμα και ως πολιτικό κοινωνικά κινήματα, τις προηγούμενες δεκαετίες, έχουν να κάνουν με τη χρήση αυτών των τεχνολογιών. Εάν δεν είχαμε την παροχή και την διαδοση αυτής της τεχνολογίας σήμερα δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε τόσα πράγματα τα οποία πολύ πιο εύκολα και πολύ πιο άνετα μπορούμε να τα πραγματοποιήσουμε!Είναι αλήθεια ότι αυτή η κατά κάποιο τρόπο, πώς να το πω , ψηφιακή εποχή, σκοτώνει κάτι από τη γλώσσα που είχαμε προηγουμένως, από τις γλώσσες που είχαμε προηγουμένως. Από την άλλη μεριά όμως επιτρέπει την ανάδυση νέων διαδρασεων. Διευκολύνει πράγματα και κάνει καταστάσεις που πριν ήταν πιο δύσκολο να ανοιχτούν σε περισσότερους να διανοίγονται δημοκρατικά σε αυτούς. Νιώθω ότι περισσότερο είναι μέρος μιας γενικότερης κοινωνικής- ιστορικής κίνησης και λιγότερο απλά ένα κομμάτι μονάχα των τεχνολογικών πλευρών. Νιώθω ότι και τα ίδια τα τεχνολογικά μέρη είναι αυτά τα οποία συμπαραγαγουν Αλλά και προωθούνται ταυτόχρονα από την ευρύτερη ιστορική κίνηση.
Γ.Ρ. Απολαμβάνω πάρα πολύ να συζητάω αυτά τα πράγματα μαζί σας σε αυτή την κουβέντα αλλά επειδή γνωρίζω ότι υπάρχουν και αρκετά άλλα πράγματα που έχετε να κάνετε σήμερα θα προχωρήσω στην επόμενη ερώτηση παρότι θα μπορούσαμε να συζητάμε πολλές ώρες για αυτά. Πώς πιστεύετε ότι λειτουργεί ή θα λειτουργήσει αυτή η Διαμεσικοτητα; Νομίζω ότι είναι πάρα πολύ σημαντική όπως ήδη συζητάμε.
Τ ελ Σ Ναι νομίζω ότι αυτή η διαμεσικοτητα τείνει να είναι το παν της πραγματικότητας μας αυτή τη στιγμή: και της πραγματικότητας μας ως καλλιτέχνες αλλά και της πραγματικότητας μας ως κινηματογραφικοι δημιουργοί. Ειδικότερα ας γυρίσουμε ξανά στις ρίζες του σινεμά, στα πρώτα χρόνια του σινεμά, όταν εμφανίστηκε ο ήχος. Ο ήχος ήταν ένα μέσο για να επεκτείνουμε την κινηματογραφική εμπειρία, να δούμε πώς επιδρά αυτό πλέον στη σχέση κινηματογράφου και κοινού. Ηταν μία ιστορία επέκτασης του μέσου παροτι εκείνη την περίοδο θεώρησαν αρκετοί ότι η ίδια η χρήση του ήχου ήταν ενάντια στην γλώσσα του σινεμά – ότι ήταν ενάντια στο ίδιο το πράγμα που συνιστά ως καλλιτεχνικό μέσο το σινεμά. Πολλοί αντέδρασαν στη χρήση του ήχου στο σινεμά και στην πραγματικότητα οι ταινίες που βγήκαν στην αρχή – οι ομιλούσες ταινίες – ήταν ταινίες όπου οι ηθοποιοί μιλούσαν συνεχώς! Μιλούσαν, μιλούσαν, μιλούσαν και στην πραγματικότητα ήταν κυρίως εμπορικές ταινίες και με όχι πολύ σημαντικό καλλιτεχνικό background. Το αποτέλεσμα ήταν ένα νέο μέσο μέσα στο κινηματογραφικό μέσο και αυτό οι εταιρείες και οι δημιουργοί – κάποιοι δημιουργοί – προσπάθησαν να το χρησιμοποιήσουν εμπορικά, να το αξιοποιήσουν εμπορικά! Χρειάστηκε τελικά να περάσουν μία-δύο, ίσως και τρεις δεκαετίες ωστε οι κινηματογραφικοί δημιουργοί να αγκαλιάσουν, να αφομοιώσουν αυτό το νέο μέσο – μέσα – στο – μέσο και να παράγουν μία πανέμορφη όμορφη νέα γλώσσα: μία απολύτως συμβεβλημένη με το κινηματογραφικό μέσο, ως σύνολο, γλώσσα. Τώρα ο ήχος πλέον είναι αναγνωρισμένος ως κάτι πάρα πολύ σημαντικό στην κινηματογραφική δημιουργία και ο ίδιος εγώ προσωπικά χρησιμοποιώ πάρα πολύ τον ήχο ως ένα από τα σημεία-κλειδιά της δικής μου δουλειάς. Νομίζω ότι κάτι ανάλογο συμβαίνει και τώρα: Όλα αυτά τα διαφορετικά μέσα και πράγματα τα οποία μοιάζουν τώρα να είναι πολύ εμπορικά ή να χρησιμοποιούνται μόνο με στόχο το κέρδος σιγά-σιγά αγκαλιάζονται όλο και περισσότερο από τους κινηματογραφικούς δημιουργούς και θα παράγουν τόσο στο παρόν όσο και στο μέλλον πολύ σημαντικά αποτελέσματα. Ο ρόλος μας πλέον είναι να βρούμε πως όλα αυτά τα στοιχεία θα εμπλουτίσουν το σινεμά, θα εμπλουτίσουν την κινηματογραφική γλώσσα θα την κάνουν πιο ουσιαστική, πιο ριζοσπαστική, πιο πλήρη σε σχέση με τις προκλήσεις του παρόντος και του μέλλοντος μας. Αυτή είναι η άποψή μου για το μέλλον του σινεμά αυτή τη στιγμή.
Γ.Ρ. Είχα κάνει αυτή την ερώτηση που θα σας κάνω τώρα στον Απιτσατπόνγκ Ουερεσαθκουλ στις Κάννες πριν μία δεκαετία – το σκηνοθέτη του “θείου Μπούμι”. Τον είχα ρωτήσει εαν κατά κάποιο τρόπο το σινεμά μπορεί να γίνει μία διάσταση και μία πραγματικότητα που μέσα του οι άνθρωποι θα σχολιάζουν και θα αναζητούν ο ένας τον άλλο αλλά και τον σύνολο εαυτό τους, ως συλλογικό πνεύμα και συλλογικό πολιτισμό. Εκείνος μου είχε απαντήσει ότι αυτό συνέβαινε κιόλας πολύ κοινοτικά, όταν στα σπήλαια στη νότια Γαλλία που έχουν ανακαλυφθεί ότι λειτουργούσαν ως κατοικίες, φυλές ανθρώπων της προϊστορικής εποχής έφτιαχναν σχέδια πάνω στους τοίχους και έπαιζαν με τις σκιές της φωτιάς, παράγοντας τις πρώτες ουσιαστικά κινούμενες εικόνες- με την παρουσία ενός κοινού ταυτόχρονα το οποίο διατηρούσε με αυτές μία πολύ κεντρική ενωτικη εμπειρία. Μία εμπειρία που τους ένωνε και μία εμπειρία που ταυτόχρονα τους διανοιγε τον καθένα προς τον εαυτό του ξεχωριστά!
Τ ελ Σ Αν θέλετε να σας πω εγώ για αυτή την εμπειρία νιώθω πως είναι ακριβώς έτσι! Το σινεμά αποτυπώνει αυτό αλλά την ίδια στιγμή η ίδια η ύπαρξη του ανθρώπου η διάδραση του ενός με τον άλλο, ο Πολιτισμός του οι Πολιτισμοί του, είναι εκείνοι οι οποίοι πραγματικά συγκροτούν την τέχνη του σινεμά. Αντανακλά αυτή την εμπειρία και επιτρέπει ενίοτε να ανασυγκροτείται αυτή η εμπειρία και να δημιουργούνται οι κοινότητες. Εντέλει η πραγματική τέχνη όμως είναι ίδια η κοινωνική σχέση! Η ίδια διαδραση με την ύπαρξη που συνιστά την ίδια τη ζωή!
Γ.Ρ. Και τώρα ήρθε η ώρα να σας κάνω την τελευταία μου ερώτηση:Τι πιστεύετε για την αγάπη; Είναι μία ερώτηση που κάνω συνεχώς και αδιαλείπτως σε όλους τους συνεντευξιαζόμενος που βρίσκομαι μαζί τους στα τελευταία 32-33 χρόνια που κάνω συνεντεύξεις. Είναι μία δύσκολη ερώτηση! Αυτή είναι μία ερώτηση που έχει να κάνει και με σας και με το σινεμά! Στην πραγματικότητα είναι μία ερώτηση βαθιά φιλοσοφική και μπορείτε να απαντήσετε με οποιοδήποτε τρόπο θέλετε.
Τ ελ Σ Κατανοώ απόλυτα την ερώτησή σας. Nομίζω ότι έχει να κάνει με το να αφήσουμε, να επιτρέψουμε τον εαυτό μας να αφήσει τη ζώνη ασφαλείας του. Να διανοιχτούμε προς την αγάπη, να ανοίξουμε τον εαυτό μας προς αυτήν και να μάθουμε από αυτήν ώστε να έχουμε την εμπειρία της σε όλα τα επίπεδα.
